Αμφίπολη: Πώς ο «όρκος του Μεγάλου Αλεξάνδρου» δείχνει τον ένοικο του τάφου
Το έργο του αρχαίου Έλληνα συγγραφέα Φλάβιου Αρριανού «Αλεξάνδρου Ανάβασις» περιέχει μια συγκλονιστική ομιλία του Μακεδόνα ηγέτη που θα μπορούσε να χρησιμεύσει σαν οδηγός για την ταυτότητα του νεκρού στον Τύμβο Καστά
Μια συγκλονιστική ομιλία του Μεγάλου Αλεξάνδρου από το 324 π.Χ., η οποία, προφανώς εσφαλμένα, αναφέρεται συχνά σαν ο «όρκος» του Μακεδόνα ηγέτη, ίσως δείχνει εμμέσως το ποιος αναπαύθηκε στον Τύμβο Καστά. Ή, ακόμη ακριβέστερα, ποιοι δεν θα μπορούσαν να βρίσκονται στα έγκατα του λόφου.
Στο έργο του «Αλεξάνδρου Ανάβασις» το οποίο συνέθετε στο μεταίχμιο μεταξύ 1ου και 2ου μ.Χ. αιώνα, ο Έλληνας συγγραφέας Φλάβιος Αρριανός, αναπαράγει κατ' ουσίαν την βιογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου όπως την είχε γράψει ο διάδοχός του, Πτολεμαίος, σε ένα έργο που δεν σώζεται.
Το μέρος εκείνο του κειμένου που θα μπορούσε να χρησιμεύσει σαν οδηγός για την ταυτότητα του νεκρού στον Τύμβο Καστά, παραδίδει μια στιγμή υψηλής δραματικής έντασης: Ο Αλέξανδρος απολύει όσους από τους επιτελείς και τους στρατιώτες δεν έχουν πλέον το ηθικό και τις ψυχικές δυνάμεις να συνεχίσουν την εκστρατεία. Προηγουμένως όμως, ο θρυλικός Μακεδόνας δίνει ένα μάθημα, το οποίο θα πρέπει να άλλαξε για πάντα τη ζωή όσων άκουσαν τα λόγια του.
«Εγώ» είπε ο Αλέξανδρος «παραλαμβάνοντας από τον πατέρα μου ελάχιστα χρυσά και ασημένια σκεύη, ούτε εξήντα τάλαντα στα ταμεία, χρέη του Φιλίππου πάνω από πεντακόσια τάλαντα και, αφού δανείστηκα ο ίδιος επιπλέον άλλα οχτακόσια, ξεκινώντας από τη χώρα μας που δεν επαρκούσε ούτε για τις βοσκές σας, αμέσως σάς άνοιξα τον δρόμο του Ελλησπόντου, ενώ οι Πέρσες τότε ήταν παντοδύναμοι στη θάλασσα, και, κατανικώντας με το ιππικό τους σατράπες του Δαρείου, προσάρτησα όλη την Ιωνιά στη δική σας επικράτεια και όλη την Αιολία και τις δύο Φρυγίες και τους Λυδούς και κυρίευσα την Μίλητο με πολιορκία και όλα τα άλλα μέρη, που προσχώρησαν σε μας με την θέληση τους, τα πήρα και τα παρέδωσα σε εσάς να τα καρπώνεστε και τα αγαθά από την Αίγυπτο και την Κυρήνη, όσα απέκτησα χωρίς μάχη, ανήκουν σε εσάς, και η Κοίλη Συρία και η Παλαιστίνη και η χώρα ανάμεσα στα ποτάμια (Μεσοποταμία) είναι δικό σας κτήμα, και η Βαβυλώνα και τα Βάκτρα και τα Σούσα δικά σας, και ο πλούτος των Λυδών και οι θησαυροί των Περσών και τα αγαθά των Ινδών και η έξω θάλασσα δική σας, εσείς είστε σατράπες, εσείς στρατηγοί, εσείς ταξίαρχοι».
Ύστερα από αυτή την εισαγωγή, με την οποία υπενθύμισε το ποιοι ήταν οι Μακεδόνες και ποιοι έγιναν χάρη στον Φίλιππο αλλά κυρίως τον ίδιον, ο Μέγας Αλέξανδρος περνά απευθείας στον εαυτό του: «Γιατί για μένα τι υπάρχει παραπάνω, ύστερα από αυτούς τους κόπους, πέρα από αυτήν την πορφύρα και αυτό εδώ το διάδημα; Προσωπικά δεν έχω τίποτε άλλο και κανείς δεν μπορεί να μιλήσει για δικούς μου θησαυρούς, παρά μόνο για αυτά, τα δικά σας αποκτήματα, ή όσα φυλάγονται για εσάς.
Γιατί δεν υπάρχει λόγος να φυλάξω τους θησαυρούς προσωπικά για εμένα, εφόσον εγώ σιτίζομαι το ίδιο με εσάς και προτιμώ τον ίδιο με εσάς ύπνο, και μάλιστα νομίζω ότι ούτε καν τρώω τα ίδια φαγητά με όσους από εσάς λαίμαργα γεμίζουν την κοιλιά τους, και ξέρω να μένω άγρυπνος για εσάς, για να μπορείτε εσείς να κοιμάστε ήσυχοι.
» Αλλά μήπως τα απέκτησα όλα αυτά διοικώντας ο ίδιος άκοπα και χωρίς ταλαιπωρίες, ενώ εσείς κοπιάζατε και δεινοπαθούσατε; Και ποιος από εσάς αναγνωρίζει ότι κουράστηκε περισσότερο για μένα, από ό,τι εγώ για εκείνον;
Εμπρός λοιπόν, και οποίος από εσάς έχει τραύματα, ας βγάλει τα ρούχα του και ας τα δείξει, και εγώ θα δείξω τα δικά μου, γιατί, από έμενα κανένα μέρος του σώματος δεν έχει μείνει χωρίς τραύματα, ούτε υπάρχει όπλο, είτε από αυτά που τα κρατάνε στο χέρι ή από εκείνα που εκτοξεύουν που να μην έχει αφήσει πάνω μου τα ίχνη του, αλλά και με ξίφος από χέρι έχω πληγωθεί και τόξα έχω δεχτεί και από βλήματα μηχανών χτυπήθηκα και με πέτρες πολλές φορές και με ξύλα δέχτηκα πλήγματα για εσάς και για δική σας δόξα και για δικό σας πλούτο, σάς οδηγώ νικητές ανάμεσα από κάθε στεριά και θάλασσα και από όλους τους ποταμούς και τα όρη και όλες τις πεδιάδες, και τέλεσα τους ιδίους γάμους με εσάς και τα παιδιά μου.
» Και απέναντι σε οποίον υπήρχαν χρέη, χωρίς να εξετάσω αναλυτικά για ποιον λόγο δημιουργήθηκαν, ενώ τόσα πολλά εισπράττατε ως μισθό και τόσα πολλά παίρνατε για δικά σας όταν γινόταν λεηλασία μετά από πολιορκία, όλα τα εξόφλησα. Και υπάρχουν χρυσά στεφάνια για τους περισσοτέρους από σας, αθάνατα ενθύμια και της δικής σας ανδρείας και της επιβράβευσή σας από εμένα. Και οποίος σκοτώθηκε, έπεσε ένδοξα, και έγινε μεγαλοπρεπής η ταφή του, και με χάλκινους ανδριάντες έχουν τιμηθεί, απαλλαγμένοι από εκτάκτους φόρους και κάθε οικονομική υποχρέωση, γιατί, πράγματι, κανείς από εσάς δεν σκοτώθηκε υποχωρώντας, όταν εγώ πρωτοστατούσα στις μάχες.
» Και τώρα εγώ σκόπευα να στείλω πίσω τους απόμαχους από σας αξιοζήλευτους από τους συμπατριώτες σας, αλλά αφού θέλετε να επιστρέψετε όλοι σας, φύγετε όλοι και στην επιστροφή ανακοινώστε ότι το βασιλιά σας Αλέξανδρο, που κατανίκησε τους Πέρσας και τους Μήδους και τους Βάκτριους και τους Σάκες, που κυρίευσε τους Ουξίους και Αραχωτούς και Δράγγες, που υπόταξε τους Παρθυραίους και τους Χορασμίους και τους Υρκανίους μέχρι την Κασπία θάλασσα, που πέρασε τον Καύκασο πέρα από τις Κασπίες πύλες, που διάβηκε τον Όξο ποταμό και τον Ταναί, ακόμη και τον Ινδό ποταμό που δεν πέρασε κανένας άλλος εκτός από τον Διόνυσο και τον Υδάσπη και τον Ακεσίνη και τον Υδραώτη, και που θα περνούσε και τον Ύφαση, αν εσείς δεν αντιδρούσατε, και που προχώρησε στη μεγάλη θάλασσα και από τα δύο στόμια του Ινδού, και που διέσχισε την έρημο της Γεδρωσίας, από όπου κανείς ποτέ νωρίτερα δεν πέρασε με στρατό, και που στο πέρασμα του κατέκτησε την Καρμανία και τη χώρα των Ωρειτών, και που τον εγκαταλείψατε και φύγατε, παραδιδόντας τον στους κατανικημένους βαρβάρους να τον φυλάγουν. Ίσως αυτά θα είναι για εσάς δόξα εκ μέρους των ανθρώπων και (θεωρηθούν) όσια βέβαια, όταν θα τα αναγγείλετε. Φύγετε».
Ενόσω οι πληροφορίες για την ίδια την ανασκαφή στο Λόφο Καστά δεν εμπλουτίζονται και δεν ανανεώνονται καθώς η διερεύνηση του τρίτου ή «Κόκκινου» προ-θαλάμου έχει τεθεί σε παύση έως την ολοκλήρωση των εργασιών υποστήλωσης, το αίνιγμα γύρω από την ταυτότητα του νεκρού εξακολουθεί να βασανίζει ιστορικούς και αρχαιολόγους. Ένα από τα ερωτήματα, ακαδημαϊκά επί του παρόντος, που τίθενται, είναι εάν θα μπορούσε κάποιος από τους επιτελείς του Αλέξανδρου, ένας από όσους άκουσαν την διάπυρη ομιλία του βασιλιά και αρχιστρατήγου τους, να κατασκεύασε για τον εαυτό του -ή να αφιερώθηκε σε αυτόν από άλλους- έναν τάφο σαν αυτό του Λόφου Καστά.
Ποιος από τους στρατηγούς θα επέστρεφε στη Μακεδονία, με το κήρυγμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου να ηχεί ακόμη στα αφτιά του και θα παράγγελνε την ανέγερση ενός ταφικού μνημείου που θα λειτουργούσε ως πειστήριο ματαιδοξίας εις τους αιώνας των αιώνων; Ακόμη και η σχέση λατρείας-μίσους που διατηρούσαν αξιωματικοί και οπλίτες με τον χαρισματικό τους ηγέτη, τον Αλέξανδρο, πολύ δύσκολα θα τους επέτρεπε να παραβγούν μαζί του σε ταφική χλιδή -ιδιαίτερα εφόσον ο ίδιος δεν επέστρεψε ποτέ στην πατρώα γη.
Επομένως, το μέγεθος ενός τύμβου όπως αυτού της Αμφιπόλεως, θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μόνο από κάποιον εξαιρετικά αυθάδη και ασεβή επίγονο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος όμως μάλλον είχε μείνει στα μετόπισθεν ως τοποτηρητής ή διάδοχος (Αντίπατρος, Κάσσανδρος κ.α.).
Ή, οι διαστάσεις του τάφου εξηγούνται από το μέγα πλήθος των νεκρών στους οποίους έχει αφιερωθεί το μνημείο. Εάν ισχύουν αυτές οι εικασίες, η αληθοφάνεια της εκδοχής ότι στον Λόφο Καστά είναι θαμμένος ο ναύαρχος Νέαρχος, μάλλον εξασθενεί.
