Το «Πείραμα της Φυλακής» του πανεπιστημίου Στάνφορντ
Λίγες μέρες πριν την έναρξη του πειράματος η παρακάτω αγγελία εμφανίστηκε σε μια τοπική εφημερίδα της Καλιφόρνια:
«Άνδρες, φοιτητές πανεπιστημίου, ζητούνται για συμμετοχή σε μια ψυχολογική μελέτη για τη ζωή στη φυλακή. Αμοιβή 15 δολάρια την ώρα για μια περίοδο δύο εβδομάδων ξεκινώντας στις 14 Αυγούστου».
Περισσότεροι από εβδομηνταπέντε φοιτητές δήλωσαν συμμετοχή. Εικοσιτέσσερις από αυτούς τελικά επιλέχθηκαν και ορίστηκαν τυχαία να παίξουν το ρόλο είτε του «φυλακισμένου» είτε του «δεσμοφύλακα», σε μια υποτιθέμενη φυλακή που είχε δημιουργηθεί για τους σκοπούς του πειράματος στο υπόγειο του κτιρίου του τμήματος Ψυχολογίας του πανεπιστημίου. Η επιλογή των υποψηφίων έγινε με βάση την απουσία ψυχολογικών και ιατρικών προβλημάτων, καθώς και ποινικού μητρώου.
Ο Ζιμπάρντο και η ομάδα του ξεκίνησαν το πείραμα για να εξετάσουν την ορθότητα της ιδέας ότι οι συνθήκες κακοποίησης στις φυλακές ανακύπτουν κυρίως εξαιτίας των εγγενών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας των φυλακισμένων και των φρουρών τους. Για τον έλεγχο της υπόθεσης εφάρμοσαν μια σειρά από συμβάσεις με σκοπό να προκαλέσουν τον αποπροσανατολισμό και την αποπροσωποποίηση, την αποποίηση της ταυτότητάς των «κρατουμένων» καθώς και την ενίσχυση του αισθήματος εξουσίας των «δεσμοφυλάκων».
Κάτω από απόλυτα ρεαλιστικές συνθήκες, οι φυλακισμένοι ζούσαν κλειδωμένοι στα κελιά τους, υπό συνθήκες εξαθλίωσης, ψυχολογικής πίεσης, χωρίς προσωπικό χώρο και χρόνο, φορώντας ένα κουρέλι-φόρεμα, χωρίς εσώρουχα και με ξυρισμένα κεφάλια. Από την άλλη, οι «φύλακες» δούλευαν σε βάρδιες, φορώντας στρατιωτικές στολές και ειδικά γυαλιά ηλίου που απέτρεπαν την απευθείας βλεματική επαφή. Κρατούσαν αστυνομικό γκλομπ και αποκαλούσαν τους «φυλακισμένους» αποκλειστικά με αριθμούς.
Το πείραμα γρήγορα κλιμακώθηκε και ο Ζιμπάρντο έχασε τον έλεγχό του. Οι φυλακισμένοι υπέφεραν -αλλά και αποδέχτηκαν- σαδιστικές κι εξευτελιστικές συμπεριφορές. Τα υψηλά επίπεδα στρες σταδιακά τους οδήγησαν από τη στάση εξέγερσης απέναντι στις συνθήκες, στην απώθηση της πραγματικότητας και την αποδοχή πειθήνιου ρόλου. Μέχρι το τέλος του πειράματος πολλοί είχαν φανερώσει έντονες συναισθηματικές ενοχλήσεις.
Το πείραμα της φυλακής του Στάνφορντ έληξε στις 20 Αυγούστου του 1971, έξι μέρες μετά την έναρξή του, αντί για δεκατέσσερις όπως είχε αρχικά προγραμματιστεί. Εκείνη τη μέρα ο Ζιμπάρντο κάλεσε «φρουρούς» και «φυλακισμένους» για να ανακοινώσει ότι η «φυλακή» έκλεισε.
Τα αποτελέσματα του πειράματος φαίνεται πως καταδεικνύουν το ευεπηρέαστο και την υπακοή των ανθρώπων όταν τους παρασχεθεί μια νομιμοποιημένη ιδεολογία καθώς και κοινωνική και θεσμική υποστήριξη.
Γίνεται έτσι συμβατό με το επίσης πολύ γνωστό πείραμα του καθηγητή Μίλγκραμ, το οποίο έλαβε χώρα στα μέσα του εικοστού αιώνα στο πανεπιστήμιο Yale των ΗΠΑ και σόκαρε τη φοιτητική και ακαδημαϊκή κοινότητα του πανεπιστημίου καταδεικνύοντας ότι καθημερινοί άνθρωποι εκπλήρωναν εντολές -κάτω από εφάμιλλες συνθήκες «νομιμοποίησης»- που οδηγούσαν στη φαινομενική χορήγηση ισχυρότατων ηλεκτρικών σοκ σε άλλους συμμετέχοντες.
Το «πείραμα της φυλακής» και παραλλαγές του, πλέον είναι παράνομα στις ΗΠΑ.
Δείτε το video :
Το «Πείραμα της Φυλακής»
Το «Πείραμα της Φυλακής»
Φ. Ζιμπάρντο: Πώς συνηθισμένοι άνθρωποι γίνονται τέρατα ή ήρωες
Philip Zimbardo
Philip Zimbardo
Ο Φίλιπ Ζιμπάρντο, καθηγητής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο Στάνφορντ, εξηγεί σε αυτή την ομιλία πόσο εύκολο είναι να μετατραπούν οι καλοί άνθρωποι σε κακούς.
Θέλω να ξεκινήσω με αυτή την υπέροχη οπτική απάτη του Ολλανδού καλλιτέχνη Μ.Κ. Έσερ. Αν την κοιτάξετε και εστιάσετε την προσοχή σας στο λευκό θα δείτε έναν κόσμο γεμάτο αγγέλους. Άλλα ας κοιτάξουμε πιο προσεκτικά. Καθώς το κάνουμε εμφανίζονται οι δαίμονες, το κακό στον κόσμο. Και αυτό μας λέει αρκετά πράγματα.
Στη διάλεξή του αυτή για το TED (2008) ο Ζιμπάρντο μοιράζεται μαζί μας τις διάσημες πλέον φωτογραφίες από το εσωτερικό της φυλακής Άμπου Γκράιμπ, της φυλακής των βασανιστηρίων του αμερικανικού στρατού στο Ιράκ κι εξηγεί:
«Πώς προχωρούν οι ψυχολόγοι για να κατανοήσουν τέτοιες μεταμορφώσεις στον ανθρώπινο χαρακτήρα, αν πιστεύετε πως αυτοί ήταν καλοί στρατιώτες πριν κατέβουν σε αυτά τα μπουντρούμια; [..]Κοινωνικοί ψυχολόγοι σαν κι εμένα εμφανίζονται και λένε: «Ναι, οι άνθρωποι είναι οι δρώντες στη σκηνή, αλλά πρέπει να έχετε σαφή αντίληψη της κατάστασης. Ποιός έχει κάνει τη διανομή των ρόλων; Ποιός έχει φτιάξει τα κουστούμια; Υπάρχει σκηνοθέτης; Και έτσι ενδιαφερόμαστε να μάθουμε ποιοί είναι οι εξωγενείς παράγοντες γύρω από το άτομο, ποιό είναι το κακό που τους περιβάλει;»
Και οι κοινωνικοί επιστήμονες σταματούν εκεί και χάνουν το σημαντικό σημείο, το οποίο ανακάλυψα όταν έγινα πραγματογνώμονας για το Αμπού Γκράιμπ. Η εξουσία βρίσκεται μέσα στο σύστημα. Το σύστημα δημιουργεί την κατάσταση η οποία διαφθείρει τους ανθρώπους, και το σύστημα είναι το νομικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Και εδώ η εξουσία έχει να κάνει με τους δημιουργούς του κακού που περιβάλλει τα άτομα».Έτσι, αν θέλετε να αλλάξετε έναν άνθρωπο πρέπει πρώτα να αλλάξετε την κατάσταση. Αν θέλετε να αλλάξετε την κατάσταση, πρέπει να γνωρίζετε πού βρίσκεται η εξουσία στο σύστημα.
Κλείνοντας την ομιλία του, ο Ζιμπάρντο ορίζει την έννοια του ηρωισμού ως αντίθετη της άκριτης συμμόρφωσης με την εκάστοτε «σκηνοθεσία» που περιβάλλει τον άνθρωπο, εξάγοντας έτσι μια νέα «ηθική του ηρωισμού».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου