ΑΝΕΞΗΓΗΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΚΡΥΦΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.(Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ).
Μαθετε περισσοτερα
Πέμπτη 16 Ιουλίου 2009
ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.(Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ).
ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ως βιολογικά όπλα συνήθως εννοούμε οργανισμούς ή τοξίνες που παράγονται από αυτά και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πολεμικούς σκοπούς.
Ιστορική αναδρομή – Συνθήκες απαγόρευσης
Η χρήση μικροοργανισμών ως όπλων είναι πολύ παλιά. Εκτός από την εκτόξευση πτωμάτων σε πολιορκούμενες πόλεις και η μόλυνση πόσιμων νερών με νεκρά ζώα πολύ γνωστή είναι η περίπτωση προσφοράς μολυσμένων υφασμάτων σε Ινδιάνους από τους Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές το 14ο αιώνα1 .
Πρόσφατα η ανθρωπότητα απέκτησε την απαραίτητη τεχνογνωσία χειρισμού των παθογόνων μικροοργανισμών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα.
Απαγορεύσεις για τη χρήση βιολογικών όπλων έχουν διατυπωθεί αρκετούς αιώνες πριν, όμως μόνο στον αιώνα μας η χρήση χημικών όπλων έγινε σε μεγάλη έκταση ώστε να υπογραφούν παγκόσμιες συνθήκες για τον περιορισμό τους. Για τα βιολογικά όπλα σημαντική θεωρείται η συμφωνία για τον περιορισμό τους το 1972 (Biological and Toxin Weapons Convention)2. Με αφορμή αυτή πολλές επιμέρους συμφωνίες έχουν γίνει με σημαντικότερες και πιο πρόσφατες τις εξής:
1. Συμφωνία μεταξύ των Η.Π.Α., Ρωσίας και Αγγλίας (Joint Statement on Biological Weapons 10-11 Σεπτεμβρίου 1992)2 η συμφωνία περιλαμβάνει υποσχέσεις του Yeltsin για σταδιακό περιορισμό των ερευνών και της τεχνολογίας πάνω στα βιολογικά όπλα. Δίνει το δικαίωμα ελέγχου των μη στρατιωτικών βιολογικών εγκαταστάσεων κάθε χώρας από τις δύο άλλες με πρώτη χώρα στόχο τη Ρωσία, ώστε να αποτρέπεται η ανάπτυξη «επιθετικών βιολογικών όπλων»(?).
2. Χαρακτηριστική του σύγχρονου κλίματος είναι η Διεθνής Συνθήκη για τον περιορισμό των τρομοκρατικών βομβιστικών επιθέσεων.(International Convention for the Suppression of Terrorist Bombings Ιανουάριος 1998)2. Αντικατοπτρίζει το κλίμα που δημιουργήθηκε το Μάιο του ίδιου έτους στη συνδιάσκεψη επιστημόνων και κυβερνητικών στελεχών στη Στοκχόλμη.
Παθογόνα για τον άνθρωπο στελέχη
Σε αντίθεση τα συμβατικά όπλα τα βιολογικά έχουν μικρό κόστος παραγωγής καθώς ένας μικρός πληθυσμός μικροοργανισμών αν βρεθεί σε κατάλληλες συνθήκες , μπορεί να πολλαπλασιαστεί εκθετικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση ενός ρατσιστή που το 1995 παρήγγειλε ταχυδρομικά το μικρόβιο της βουβωνικής πανώλης (Yersinia pestis) από την εταιρία American Type Culture Collection. Συνελήφθη από δικό του λάθος καθώς διαμαρτυρόταν για την φυσιολογική καθυστέρηση στην παραλαβή του μικροβίου1,3.
Παράσιτα για τις καλλιέργειες – τρόφιμα
Εκτός από τους παθογόνους για τον άνθρωπο μικροοργανισμούς έρευνες έχουν γίνει και σχετικά με μικροοργανισμούς που προσβάλλουν τις καλλιέργειες. Οι μικροοργανισμοί αυτοί δρουν επιλεκτικά όπου βρίσκονται οι ξενιστές τους. Για παράδειγμα η χρήση ενός επικίνδυνου για τον άνθρωπό βακτηρίου σε ενδεχόμενο πόλεμο δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στα εχθρικά στρατεύματα παρά μόνο αν υπάρχει κάποιο εμβόλιο ή άλλο μέσο προστασίας. Αντιθέτως ένας παρασιτικός μύκητας που προσβάλει την ποικιλία φυτού που αποτελεί την κύρια πηγή τροφής σε ορισμένες περιοχές (π.χ. μεταξύ 1951 και 1969 οι Η.Π.Α. συσσώρευσαν περισσότερο από30 τόνους σπόρους Puccinia gramminis tritici το οποίο στόχευε τις καλλιέργειες σιταριού στις Δυτικές περιοχές της Ε.Σ.Σ.Δ4) είναι καταστροφικός και σχετικά ασφαλής για την πλευρά που εξαπολύει την επίθεση.
Η χρήση βιολογικών όπλων ενάντια καλλιεργειών δεν έχει το ίδιο αντίκτυπο στην κοινή γνώμη με την απελευθέρωση τοξινών ή μικροοργανισμών που προκαλούν σοβαρά συμπτώματα στον άνθρωπο. Όμως η καταστροφή των καλλιεργειών έχει ως πρώτο θύμα τον άμαχο πληθυσμό με σοβαρότερες συνέπειες στα φτωχά αγροτικά στρώματα.
Πολιτική – διαχείριση
Προγράμματα στο Παρελθόν
Αρκετά κράτη έχουν αναπτύξει τεχνολογίες διαχείρισης και διασποράς βιολογικών όπλων. Η Γαλλία τις δεκαετίες ’20 και ’30 εργάστηκε πάνω σε ασθένειες της πατάτας. Η Αγγλία διεξήγαγε πειράματα τα οποία περιλάμβαναν ελευθέρωση ποσότητας του βακίλου του άνθρακα (1940) σε νησί στα παράλια της Σκoτίας το οποίο παρέμενε μολυσμένο για 40-50 χρόνια3,4. Οι έρευνες πάνω στα βιολογικά όπλα που προέκυψαν από τα βρετανικά προγράμματα βρήκαν εφαρμογή τη δεκαετία του ’50 με τη χρήση χημικών κατά των φυτών κατά τις μάχες με τους κομμουνιστές αντάρτες στη Μαλαισία καθώς και την περίοδο του πολέμου του Βιετνάμ (αυτή τη φορά οι Η.Π.Α) με τη χρήση αποφυλλωτικού παράγοντα.
Η Γερμανία πριν αλλά και κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου καλλιέργησαν μεγάλες ποσότητες παθογόνων χωρίς όμως να έχει γίνει γνωστό τι πειράματα είχαν γίνει. Την ίδια περίοδο η Ιαπωνία πειραματίστηκε με βιολογικά όπλα τόσο κατά ανθρώπων όσο και κατά καλλιεργούμενων φυτών στην Αμερική και τη Ρωσία.
Η Ε.Σ.Σ.Δ. είχε πραγματοποιήσει έρευνες σχετικά με βιολογικά όπλα και λεπτομέρειες σχετικά με αυτές έγιναν γνωστές μετά τη διάσπασή της. Το Ερευνητικό Κέντρο Εφαρμοσμένης Μικροβιολογίας (τμήμα του οργανισμού Biopreparat) δημοσίευσε κάποιες έρευνες πάνω σε τροποποιημένα μικροβιακά στελέχη με αυξημένη ανθεκτικότητα. Αξίζει να αναφερθεί η επιχείρηση Vector (σχετιζόμενη με την ιολογία) για την οποία όπως και το σύνολο των ερευνών σχετικά με βιολογικά όπλα στη Ρωσία οι πληροφορίες προέρχονται κυρίως από δύο πρώην εργαζόμενους που με παρακίνηση της Eleanor Feygan (πράκτορας της C.I.A) έφυγαν από τη χώρα τους. Έγιναν μελέτες για πολλούς παθογόνους μικροοργανισμούς με αποτέλεσμα να έχουν αναπτυχθεί περίπου 50 βιολογικοί παράγοντες που θα μπορούσαν να τοποθετηθούν σε διηπειρωτικούς πυραύλους1.
Μετά από έρευνες της UNSCOM (United Nations Special Commission) κατά τη διάρκεια του πολέμου του Περσικού Κόλπου στα εδάφη του Ιράκ άρχισε μια διαμάχη για την ύπαρξη Βιολογικών και Χημικών όπλων. Όσο αφορά τα βιολογικά όπλα αναφέρονται καλλιέργειες παθογόνων βακτηρίων και συσσώρευση τοξινών. Όμως ο ρόλος της επιτροπής είναι ιδιαίτερα αμφισβητήσιμος ιδιαίτερα μετά την παραδοχή του S.Ritter το 1999 (πρώην μέλος της επιτροπής που έκανε ελέγχους στο Ιράκ) ότι από το 1992 η C.I.A. τοποθετούσε κατασκόπους μεταξύ των μελών του UNSCOM.
Οι Η.Π.Α διέθεταν επίσημα προγράμματα ανάπτυξης βιολογικών όπλων μέχρι το 1969. Καλλιεργήθηκαν μεγάλες ποσότητες σπορίων μικροοργανισμών όπως Puccinia gramminis tritici (30τόνους σπορίων) με στόχο τις καλλιέργειες σιταριού στην Ε.Σ.Σ.Δ και κυρίως την περιοχή της Ουκρανίας. Για τις καλλιέργειες ρυζιού (κυρίως της Κίνας) μέχρι το 1966 συσσωρεύτηκε περίπου ένας τόνος σπορίων Piricularia oryzae. Παράλληλα αναπτύχθηκαν τεχνικές για την αποτελεσματικότερη διασπορά των μικροοργανισμών και των τοξινών τους. Οι προσπάθειες ξεκίνησαν με βόμβες, στη συνέχεια τροποποιημένα αερόστατα που ελευθέρωναν πούπουλα αναμιγμένα με επιβλαβή σπόρια (σχετικές δοκιμαστικές ρίψεις έγιναν σε δύο περιοχές των Η.Π.Α.). Μετά το 1950 τελειοποιήθηκαν τεχνικές ψεκασμού παθογόνων και τοξινών από πολεμικά αεροπλάνα (F-100, F-105 και F-4C), τεχνική που τελικά εφαρμόστηκε με τις γνωστές καταστροφικές συνέπειες στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Το Νοέμβριο του 1969 ο τότε πρόεδρος των Η.Π.Α. R.Nixon ανακοίνωσε πως το κράτος «αποκηρύσσει τη χρήση θανατηφόρων βιολογικών παραγόντων και όπλων». Η αιτία ήταν, όπως φάνηκε αργότερα (1989), ότι ενώ τα βιολογικά όπλα είναι πολύ καταστροφικά (όπως τα πυρηνικά) παράγονται σχετικά εύκολα. Συνεπώς υπάρχει ο κίνδυνος να κλαπούν πληροφορίες και το πρόγραμμα βιολογικών όπλων να αποτελέσει κίνδυνο για το ίδιο το κράτος. Σήμερα η κατάσταση είναι ακόμα πιο επικίνδυνη όπως αναφέρει η πρώην βοηθός διευθυντή της Yπηρεσίας Ελέγχου και Αφοπλισμού των Η.Π.Α. (U.S. Arms Control and Disarmament Agency) γνωρίζοντας καλά τη σύγχρονη τεχνολογία, για τη δημιουργία ενός επικίνδυνου οπλοστασίου αρκεί εξοπλισμός 10.000 δολαρίων σε ένα δωμάτιο 5 x 5m. Όπως αναλύεται παρακάτω πολλές εταιρίες χρηματοδοτούνται από τις Η.Π.Α. για έρευνα πάνω στην άμυνα σε πιθανή επίθεση με βιολογικά όπλα
Σύγχρονη αντιμετώπιση του θέματος-Κινδυνολογία
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα άρθρα εμφανίζονται σε περιοδικά και εφημερίδες αλλά κυρίως στο Internet με στόχο την τρομοκράτηση του μέσου πολίτη των «ανεπτυγμένων» χωρών σχετικά με τον κίνδυνο από «τρομοκράτες» και «επικίνδυνα κράτη». Το Νοέμβριο του 1997 οW.S.Cohen (γραμματέας του Υπ. Άμυνας των Η.Π.Α.) κρατώντας σάκο με 2,5Kg ζάχαρης τόνιζε ότι ίση ποσότητα του βάκιλου του άνθρακα θα σκότωνε το μισό πληθυσμό της Washington.
Χαρακτηριστικό είναι το άρθρο “Bioterrorism as a Public Health Threat” του D.A. Henderson ειδικού στα θέματα βιολογικού πολέμου στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. Υπάρχουν δεκάδες αναφορές σε περιπτώσεις επιδημιών της ταχείας εξάπλωσής τους και των καταστροφικών συνεπειών τους ,δημιουργώντας ένα υποθετικό σενάριο βιολογικού πολέμου. Στην περίπτωση αυτή οι πολίτες των Η.Π.Α θα ήταν απροστάτευτοι άρα είναι απαραίτητο να γίνουν έρευνες στον τομέα αυτό. Το παράλογο αυτό συμπέρασμα στηρίζεται σε υποτιθέμενους κινδύνους που κατατάσσονται σε δύο κυρίως κατηγορίες τα «εχθρικά» κράτη και τις επικίνδυνες ομάδες.
Αναφορές για την ύπαρξη τοξικών ουσιών και βακτηρίων στο Ιράκ (με βάση την έκθεση του UNSCOM μετά οι επιθεωρήσεις στο Ιράκ επιβεβαιώνουν την ύπαρξη οπλοστασίου βιολογικών όπλων ). Πόσο όμως μπορεί να βασιστεί κανείς σε τέτοιου είδους εκτιμήσεις και ενέργειες λαμβάνοντας υπόψη την καταστροφή με πυραύλους της φαρμακοβιομηχανίας στο Σουδάν τον Αύγουστο του 1998, με τη δικαιολογία ότι παράγει χημικά όπλα για το λογαριασμό του Οσάμα μπιν Λάντεν (την ίδια εποχή που κορυφωνόταν το σεξουαλικό σκάνδαλο).
Στην ίδια κατηγορία επικίνδυνων κρατών κατατάσσεται η Ρωσία με το πρόγραμμα Vector, όπου μελετώνται και καλλιεργούνται παθογόνοι για τον άνθρωπο ιοί. Η ασφάλεια στα εργαστήρια είναι υποτυπώδεις και αναφέρεται ως ημι-εγκατελειμένο Από το 1997 μέρος της χρηματοδότησης του προγράμματος Vector γίνεται από τις Η.Π.Α.
Το 1995 στο Γραφείο Τεχνολογικής αποτίμησης (Office of Technology Assessment) και στη Γερουσία των Η.Π.Α. εκφράστηκαν υποψίες πως 17 χώρες αναπτύσσουν βιολογικά όπλα (Ιράν, Ιράκ, Λιβύη, Συρία, Βόρειος Κορέα, Ταϊβάν, Ισραήλ, Αίγυπτος, Βιετνάμ, Λάος, Κούβα, Βουλγαρία, Ινδία, Νότιος Κορέα, Νότιος Αφρική, Κίνα και Ρωσία).
Εκτός από τις «επικίνδυνες» χώρες υπάρχουν και οι ομάδες με διαφορετική από την επικρατούσα άποψη (“dissident groups”) που ισοδυναμεί με επικίνδυνες ομάδες.
Τρομοκρατικές επιθέσεις με στόχους αμερικανικών συμφερόντων είναι ιδανικές περιπτώσεις για εκφοβισμό της κοινής γνώμης όπως η βομβιστική επίθεση στο εμπορικό κέντρο της Oklahoma. Σήμερα οι τρομοκράτες είναι το αντίπαλο δέος των Η.Π.Α. που αντικατέστησαν τους κομμουνιστές στην επίσημη προπαγάνδα. Συνεπώς η ευκολία καλλιέργειας και διασποράς παθογόνων μικροοργανισμών πρέπει να αντιμετωπιστεί με τη χρηματοδότηση της έρευνας στα βιολογικά όπλα ώστε να βρεθούν τρόποι διάγνωσης και προστασίας από αυτά. Πότε όμως στρατιωτικές έρευνες δεν εφαρμόστηκαν μόνο για αμυντικούς σκοπούς (στο όνομα της ειρήνης). Η ιστορία διδάσκει πως η κατευθυνόμενη έρευνα εφαρμόζεται πρώτα για στρατιωτικούς σκοπούς και συνήθως συγκαλυμμένα ως στρατιωτικό απόρρητο.
Μέχρι σήμερα η διάκριση μιας επιδημίας από μια επίθεση με βιολογικά όπλα είναι σχεδόν αδύνατη κυρίως στα αρχικά στάδια εξάπλωσης της ασθένειας. Το γεγονός αυτό παρουσιάζεται ως επιχείρημα για την εύρεση μέσων προστασίας προσωπικού από βιολογικά όπλα. Αρκετές αμερικανικές εταιρίες όπως η Geomet και η Irvin Aerospace ετοιμάζονται να προωθήσουν στο εμπόριο στολές που θα αποτελέσουν τον εξοπλισμό δυνάμεων εκτάκτου ανάγκης. Τα κράτη που διαθέτουν την τεχνογνωσία προστασίας από τα βιολογικά όπλα είναι αυτά που θα διακινδύνευαν τη χρήση τους.
Στο άρθρο "The Specter of Biological Weapons: States and terrorists alike have shown a growing interest in germ warfare. More stringent arms-control effortsare needed to discourage attacks "(Leonard A. Cole) αναφέρεται χαρακτηριστικά πως οι αναγγελίες των Ηνωμένων Εθνών είναι λόγια χωρίς πράξεις, ενώ αντιπροτείνει βίαιη καταδίκη των κρατών ή ομάδων που αναπτύσσουν βιολογικά όπλα.(Ίσως ο συγγραφέας να έχει υπόψη του την επίθεση στη φαρμακοβιομηχανία στο Σουδάν το 1998)
Προτεινόμενες «αντιτρομοκρατικές λύσεις»
Τέτοιες λύσεις περιλαμβάνουν προτάσεις για τη χρηματοδότηση διατήρησης μεγάλων χώρων ασφαλούς φύλαξης εμβολίων για μικροοργανισμούς που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα. Αρκετές από τις σχετικές ασθένειες έχουν εξαλειφθεί σήμερα και η επαναφορά των προληπτικών εμβολιασμών σε ορισμένα κράτη τη στιγμή που σε άλλα κράτη τα απαραίτητα δεν επαρκούν αποτελεί σοβαρό πρόβλημα.
Δυνατότητες για χρήση μεγαλύτερων οργανισμών
Διάφορα ζώα έχουν χρησιμοποιηθεί ως βοηθοί σε πολέμους (Ελέφαντες, άλογα, καμήλες κ.α.) τα οποία αντικαταστάθηκαν από αποτελεσματικότερες μηχανές.
Η επιλεκτική διασταύρωση κατοικίδιων σκυλιών οδήγησε στη δημιουργία πολλών καινούριων ποικιλιών. Το Ροντβάιλερ, χρησιμοποιήθηκε ως "πολεμική μηχανή" από τους Γερμανούς στα χαρακώματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.
Από την περίοδο 1970-1971 στο Βιετνάμ καθώς και το 1988 στο Bahrain χρησιμοποιήθηκαν δελφίνια του προγράμματος MK 6 Mod 1 τμήμα του EODMMS (Marine Mammal Systems), το οποίο σήμερα περιλαμβάνει περίπου 40 θαλάσσια θηλαστικά δελφίνια και θαλάσσιους λέοντες σε 4 τέτοια προγράμματα, εγκατεστημένα σε δύο πολιτείες των Η.Π.Α.. Τα δελφίνια εκπαιδεύονται για τον εντοπισμό ναρκών και εξουδετέρωσή τους με τη βοήθεια δυτών. Τα θαλάσσια λιοντάρια δεν έχουν χρησιμοποιηθεί, αν και τα τελευταία 20 χρόνια η ομάδα MK 5 Mod 1 παρουσιάζει καλές επιδόσεις σε ασκήσεις (πάνω από 95% επιτυχία στον εντοπισμό ναρκών και τορπιλών σε μεγάλα βάθη)5. Μετά τη λήξη του ψυχρού πολέμου αποκαλύφθηκαν και άλλα παρόμοια προγράμματα.
Πως διαγράφεται το μέλλον
Με βάση τα λόγια του R. James Woosley (17 Μαρτίου 1998 από βιντεοσκοπημένη συνέντευξη στο Center for Security Policy):
«Υπάρχουν ενέργειες μπορούμε να κάνουμε για να σχηματίσουμε συνεργασία μεταξύ της κυβέρνησης και τη βιομηχανία των επιστημών της ζωής [βιολογία-ιατρική] ώστε να εξασφαλίσουμε μια στενή και διαρκή συνεργασία όπως αυτή μεταξύ των επιχειρήσεων αεροναυπηγικής και του Υπουργείου Άμυνας…»
Μια σύντομη περίληψη των σχέσεων μεταξύ των επιχειρήσεων αεροναυπηγικής και του Υπουργείου Άμυνας θα έπρεπε να περιλαμβάνει:
§ Το σύνολο της διαστημικής τεχνολογίας, από τους διηπειρωτικούς πυραύλους και τον "πόλεμο των άστρων" μέχρι και τους κατασκοπικούς δορυφόρους που εκτοξεύονταν υποτίθεται για μετεωρολογικές ή άλλες έρευνες.
§ Οι περισσότερες έρευνες στην αεροναυπηγική ήταν κατευθυνόμενες και οι εφαρμογές τους αρχικά μόνο για στρατιωτικούς σκοπούς.
§ Η επιρροή που ασκούν εταιρίες αεροναυπηγικής στην εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α. αλλά και αντίστροφα οι διευκολύνσεις και αποκλειστικότητες που απολαμβάνουν.
Το πρώτο βήμα έχει ήδη γίνει με τα προγράμματα χρηματοδότησης μεταξύ των άλλων βιολογικών ερευνών από το ΝΑΤΟ με επίσημη αιτιολόγηση την ενίσχυση της έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης καθώς και της ειρήνης.
1.Περισκόπιο της επιστήμης (Τ.235,Ιανουάριος 2000, σ32)
2.SIPRI 1995-99
3.The Specter of Biological Weapons,Leonard A. Cole, HMS Beagle
4.Scientiic American (Ιούνιος 1999, σ.62)
5.EOD Marine Mammal Systems (MMS) Detachments
Ως βιολογικά όπλα συνήθως εννοούμε οργανισμούς ή τοξίνες που παράγονται από αυτά και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πολεμικούς σκοπούς.
Ιστορική αναδρομή – Συνθήκες απαγόρευσης
Η χρήση μικροοργανισμών ως όπλων είναι πολύ παλιά. Εκτός από την εκτόξευση πτωμάτων σε πολιορκούμενες πόλεις και η μόλυνση πόσιμων νερών με νεκρά ζώα πολύ γνωστή είναι η περίπτωση προσφοράς μολυσμένων υφασμάτων σε Ινδιάνους από τους Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές το 14ο αιώνα1 .
Πρόσφατα η ανθρωπότητα απέκτησε την απαραίτητη τεχνογνωσία χειρισμού των παθογόνων μικροοργανισμών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα.
Απαγορεύσεις για τη χρήση βιολογικών όπλων έχουν διατυπωθεί αρκετούς αιώνες πριν, όμως μόνο στον αιώνα μας η χρήση χημικών όπλων έγινε σε μεγάλη έκταση ώστε να υπογραφούν παγκόσμιες συνθήκες για τον περιορισμό τους. Για τα βιολογικά όπλα σημαντική θεωρείται η συμφωνία για τον περιορισμό τους το 1972 (Biological and Toxin Weapons Convention)2. Με αφορμή αυτή πολλές επιμέρους συμφωνίες έχουν γίνει με σημαντικότερες και πιο πρόσφατες τις εξής:
1. Συμφωνία μεταξύ των Η.Π.Α., Ρωσίας και Αγγλίας (Joint Statement on Biological Weapons 10-11 Σεπτεμβρίου 1992)2 η συμφωνία περιλαμβάνει υποσχέσεις του Yeltsin για σταδιακό περιορισμό των ερευνών και της τεχνολογίας πάνω στα βιολογικά όπλα. Δίνει το δικαίωμα ελέγχου των μη στρατιωτικών βιολογικών εγκαταστάσεων κάθε χώρας από τις δύο άλλες με πρώτη χώρα στόχο τη Ρωσία, ώστε να αποτρέπεται η ανάπτυξη «επιθετικών βιολογικών όπλων»(?).
2. Χαρακτηριστική του σύγχρονου κλίματος είναι η Διεθνής Συνθήκη για τον περιορισμό των τρομοκρατικών βομβιστικών επιθέσεων.(International Convention for the Suppression of Terrorist Bombings Ιανουάριος 1998)2. Αντικατοπτρίζει το κλίμα που δημιουργήθηκε το Μάιο του ίδιου έτους στη συνδιάσκεψη επιστημόνων και κυβερνητικών στελεχών στη Στοκχόλμη.
Παθογόνα για τον άνθρωπο στελέχη
Σε αντίθεση τα συμβατικά όπλα τα βιολογικά έχουν μικρό κόστος παραγωγής καθώς ένας μικρός πληθυσμός μικροοργανισμών αν βρεθεί σε κατάλληλες συνθήκες , μπορεί να πολλαπλασιαστεί εκθετικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση ενός ρατσιστή που το 1995 παρήγγειλε ταχυδρομικά το μικρόβιο της βουβωνικής πανώλης (Yersinia pestis) από την εταιρία American Type Culture Collection. Συνελήφθη από δικό του λάθος καθώς διαμαρτυρόταν για την φυσιολογική καθυστέρηση στην παραλαβή του μικροβίου1,3.
Παράσιτα για τις καλλιέργειες – τρόφιμα
Εκτός από τους παθογόνους για τον άνθρωπο μικροοργανισμούς έρευνες έχουν γίνει και σχετικά με μικροοργανισμούς που προσβάλλουν τις καλλιέργειες. Οι μικροοργανισμοί αυτοί δρουν επιλεκτικά όπου βρίσκονται οι ξενιστές τους. Για παράδειγμα η χρήση ενός επικίνδυνου για τον άνθρωπό βακτηρίου σε ενδεχόμενο πόλεμο δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στα εχθρικά στρατεύματα παρά μόνο αν υπάρχει κάποιο εμβόλιο ή άλλο μέσο προστασίας. Αντιθέτως ένας παρασιτικός μύκητας που προσβάλει την ποικιλία φυτού που αποτελεί την κύρια πηγή τροφής σε ορισμένες περιοχές (π.χ. μεταξύ 1951 και 1969 οι Η.Π.Α. συσσώρευσαν περισσότερο από30 τόνους σπόρους Puccinia gramminis tritici το οποίο στόχευε τις καλλιέργειες σιταριού στις Δυτικές περιοχές της Ε.Σ.Σ.Δ4) είναι καταστροφικός και σχετικά ασφαλής για την πλευρά που εξαπολύει την επίθεση.
Η χρήση βιολογικών όπλων ενάντια καλλιεργειών δεν έχει το ίδιο αντίκτυπο στην κοινή γνώμη με την απελευθέρωση τοξινών ή μικροοργανισμών που προκαλούν σοβαρά συμπτώματα στον άνθρωπο. Όμως η καταστροφή των καλλιεργειών έχει ως πρώτο θύμα τον άμαχο πληθυσμό με σοβαρότερες συνέπειες στα φτωχά αγροτικά στρώματα.
Πολιτική – διαχείριση
Προγράμματα στο Παρελθόν
Αρκετά κράτη έχουν αναπτύξει τεχνολογίες διαχείρισης και διασποράς βιολογικών όπλων. Η Γαλλία τις δεκαετίες ’20 και ’30 εργάστηκε πάνω σε ασθένειες της πατάτας. Η Αγγλία διεξήγαγε πειράματα τα οποία περιλάμβαναν ελευθέρωση ποσότητας του βακίλου του άνθρακα (1940) σε νησί στα παράλια της Σκoτίας το οποίο παρέμενε μολυσμένο για 40-50 χρόνια3,4. Οι έρευνες πάνω στα βιολογικά όπλα που προέκυψαν από τα βρετανικά προγράμματα βρήκαν εφαρμογή τη δεκαετία του ’50 με τη χρήση χημικών κατά των φυτών κατά τις μάχες με τους κομμουνιστές αντάρτες στη Μαλαισία καθώς και την περίοδο του πολέμου του Βιετνάμ (αυτή τη φορά οι Η.Π.Α) με τη χρήση αποφυλλωτικού παράγοντα.
Η Γερμανία πριν αλλά και κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου καλλιέργησαν μεγάλες ποσότητες παθογόνων χωρίς όμως να έχει γίνει γνωστό τι πειράματα είχαν γίνει. Την ίδια περίοδο η Ιαπωνία πειραματίστηκε με βιολογικά όπλα τόσο κατά ανθρώπων όσο και κατά καλλιεργούμενων φυτών στην Αμερική και τη Ρωσία.
Η Ε.Σ.Σ.Δ. είχε πραγματοποιήσει έρευνες σχετικά με βιολογικά όπλα και λεπτομέρειες σχετικά με αυτές έγιναν γνωστές μετά τη διάσπασή της. Το Ερευνητικό Κέντρο Εφαρμοσμένης Μικροβιολογίας (τμήμα του οργανισμού Biopreparat) δημοσίευσε κάποιες έρευνες πάνω σε τροποποιημένα μικροβιακά στελέχη με αυξημένη ανθεκτικότητα. Αξίζει να αναφερθεί η επιχείρηση Vector (σχετιζόμενη με την ιολογία) για την οποία όπως και το σύνολο των ερευνών σχετικά με βιολογικά όπλα στη Ρωσία οι πληροφορίες προέρχονται κυρίως από δύο πρώην εργαζόμενους που με παρακίνηση της Eleanor Feygan (πράκτορας της C.I.A) έφυγαν από τη χώρα τους. Έγιναν μελέτες για πολλούς παθογόνους μικροοργανισμούς με αποτέλεσμα να έχουν αναπτυχθεί περίπου 50 βιολογικοί παράγοντες που θα μπορούσαν να τοποθετηθούν σε διηπειρωτικούς πυραύλους1.
Μετά από έρευνες της UNSCOM (United Nations Special Commission) κατά τη διάρκεια του πολέμου του Περσικού Κόλπου στα εδάφη του Ιράκ άρχισε μια διαμάχη για την ύπαρξη Βιολογικών και Χημικών όπλων. Όσο αφορά τα βιολογικά όπλα αναφέρονται καλλιέργειες παθογόνων βακτηρίων και συσσώρευση τοξινών. Όμως ο ρόλος της επιτροπής είναι ιδιαίτερα αμφισβητήσιμος ιδιαίτερα μετά την παραδοχή του S.Ritter το 1999 (πρώην μέλος της επιτροπής που έκανε ελέγχους στο Ιράκ) ότι από το 1992 η C.I.A. τοποθετούσε κατασκόπους μεταξύ των μελών του UNSCOM.
Οι Η.Π.Α διέθεταν επίσημα προγράμματα ανάπτυξης βιολογικών όπλων μέχρι το 1969. Καλλιεργήθηκαν μεγάλες ποσότητες σπορίων μικροοργανισμών όπως Puccinia gramminis tritici (30τόνους σπορίων) με στόχο τις καλλιέργειες σιταριού στην Ε.Σ.Σ.Δ και κυρίως την περιοχή της Ουκρανίας. Για τις καλλιέργειες ρυζιού (κυρίως της Κίνας) μέχρι το 1966 συσσωρεύτηκε περίπου ένας τόνος σπορίων Piricularia oryzae. Παράλληλα αναπτύχθηκαν τεχνικές για την αποτελεσματικότερη διασπορά των μικροοργανισμών και των τοξινών τους. Οι προσπάθειες ξεκίνησαν με βόμβες, στη συνέχεια τροποποιημένα αερόστατα που ελευθέρωναν πούπουλα αναμιγμένα με επιβλαβή σπόρια (σχετικές δοκιμαστικές ρίψεις έγιναν σε δύο περιοχές των Η.Π.Α.). Μετά το 1950 τελειοποιήθηκαν τεχνικές ψεκασμού παθογόνων και τοξινών από πολεμικά αεροπλάνα (F-100, F-105 και F-4C), τεχνική που τελικά εφαρμόστηκε με τις γνωστές καταστροφικές συνέπειες στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Το Νοέμβριο του 1969 ο τότε πρόεδρος των Η.Π.Α. R.Nixon ανακοίνωσε πως το κράτος «αποκηρύσσει τη χρήση θανατηφόρων βιολογικών παραγόντων και όπλων». Η αιτία ήταν, όπως φάνηκε αργότερα (1989), ότι ενώ τα βιολογικά όπλα είναι πολύ καταστροφικά (όπως τα πυρηνικά) παράγονται σχετικά εύκολα. Συνεπώς υπάρχει ο κίνδυνος να κλαπούν πληροφορίες και το πρόγραμμα βιολογικών όπλων να αποτελέσει κίνδυνο για το ίδιο το κράτος. Σήμερα η κατάσταση είναι ακόμα πιο επικίνδυνη όπως αναφέρει η πρώην βοηθός διευθυντή της Yπηρεσίας Ελέγχου και Αφοπλισμού των Η.Π.Α. (U.S. Arms Control and Disarmament Agency) γνωρίζοντας καλά τη σύγχρονη τεχνολογία, για τη δημιουργία ενός επικίνδυνου οπλοστασίου αρκεί εξοπλισμός 10.000 δολαρίων σε ένα δωμάτιο 5 x 5m. Όπως αναλύεται παρακάτω πολλές εταιρίες χρηματοδοτούνται από τις Η.Π.Α. για έρευνα πάνω στην άμυνα σε πιθανή επίθεση με βιολογικά όπλα
Σύγχρονη αντιμετώπιση του θέματος-Κινδυνολογία
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα άρθρα εμφανίζονται σε περιοδικά και εφημερίδες αλλά κυρίως στο Internet με στόχο την τρομοκράτηση του μέσου πολίτη των «ανεπτυγμένων» χωρών σχετικά με τον κίνδυνο από «τρομοκράτες» και «επικίνδυνα κράτη». Το Νοέμβριο του 1997 οW.S.Cohen (γραμματέας του Υπ. Άμυνας των Η.Π.Α.) κρατώντας σάκο με 2,5Kg ζάχαρης τόνιζε ότι ίση ποσότητα του βάκιλου του άνθρακα θα σκότωνε το μισό πληθυσμό της Washington.
Χαρακτηριστικό είναι το άρθρο “Bioterrorism as a Public Health Threat” του D.A. Henderson ειδικού στα θέματα βιολογικού πολέμου στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. Υπάρχουν δεκάδες αναφορές σε περιπτώσεις επιδημιών της ταχείας εξάπλωσής τους και των καταστροφικών συνεπειών τους ,δημιουργώντας ένα υποθετικό σενάριο βιολογικού πολέμου. Στην περίπτωση αυτή οι πολίτες των Η.Π.Α θα ήταν απροστάτευτοι άρα είναι απαραίτητο να γίνουν έρευνες στον τομέα αυτό. Το παράλογο αυτό συμπέρασμα στηρίζεται σε υποτιθέμενους κινδύνους που κατατάσσονται σε δύο κυρίως κατηγορίες τα «εχθρικά» κράτη και τις επικίνδυνες ομάδες.
Αναφορές για την ύπαρξη τοξικών ουσιών και βακτηρίων στο Ιράκ (με βάση την έκθεση του UNSCOM μετά οι επιθεωρήσεις στο Ιράκ επιβεβαιώνουν την ύπαρξη οπλοστασίου βιολογικών όπλων ). Πόσο όμως μπορεί να βασιστεί κανείς σε τέτοιου είδους εκτιμήσεις και ενέργειες λαμβάνοντας υπόψη την καταστροφή με πυραύλους της φαρμακοβιομηχανίας στο Σουδάν τον Αύγουστο του 1998, με τη δικαιολογία ότι παράγει χημικά όπλα για το λογαριασμό του Οσάμα μπιν Λάντεν (την ίδια εποχή που κορυφωνόταν το σεξουαλικό σκάνδαλο).
Στην ίδια κατηγορία επικίνδυνων κρατών κατατάσσεται η Ρωσία με το πρόγραμμα Vector, όπου μελετώνται και καλλιεργούνται παθογόνοι για τον άνθρωπο ιοί. Η ασφάλεια στα εργαστήρια είναι υποτυπώδεις και αναφέρεται ως ημι-εγκατελειμένο Από το 1997 μέρος της χρηματοδότησης του προγράμματος Vector γίνεται από τις Η.Π.Α.
Το 1995 στο Γραφείο Τεχνολογικής αποτίμησης (Office of Technology Assessment) και στη Γερουσία των Η.Π.Α. εκφράστηκαν υποψίες πως 17 χώρες αναπτύσσουν βιολογικά όπλα (Ιράν, Ιράκ, Λιβύη, Συρία, Βόρειος Κορέα, Ταϊβάν, Ισραήλ, Αίγυπτος, Βιετνάμ, Λάος, Κούβα, Βουλγαρία, Ινδία, Νότιος Κορέα, Νότιος Αφρική, Κίνα και Ρωσία).
Εκτός από τις «επικίνδυνες» χώρες υπάρχουν και οι ομάδες με διαφορετική από την επικρατούσα άποψη (“dissident groups”) που ισοδυναμεί με επικίνδυνες ομάδες.
Τρομοκρατικές επιθέσεις με στόχους αμερικανικών συμφερόντων είναι ιδανικές περιπτώσεις για εκφοβισμό της κοινής γνώμης όπως η βομβιστική επίθεση στο εμπορικό κέντρο της Oklahoma. Σήμερα οι τρομοκράτες είναι το αντίπαλο δέος των Η.Π.Α. που αντικατέστησαν τους κομμουνιστές στην επίσημη προπαγάνδα. Συνεπώς η ευκολία καλλιέργειας και διασποράς παθογόνων μικροοργανισμών πρέπει να αντιμετωπιστεί με τη χρηματοδότηση της έρευνας στα βιολογικά όπλα ώστε να βρεθούν τρόποι διάγνωσης και προστασίας από αυτά. Πότε όμως στρατιωτικές έρευνες δεν εφαρμόστηκαν μόνο για αμυντικούς σκοπούς (στο όνομα της ειρήνης). Η ιστορία διδάσκει πως η κατευθυνόμενη έρευνα εφαρμόζεται πρώτα για στρατιωτικούς σκοπούς και συνήθως συγκαλυμμένα ως στρατιωτικό απόρρητο.
Μέχρι σήμερα η διάκριση μιας επιδημίας από μια επίθεση με βιολογικά όπλα είναι σχεδόν αδύνατη κυρίως στα αρχικά στάδια εξάπλωσης της ασθένειας. Το γεγονός αυτό παρουσιάζεται ως επιχείρημα για την εύρεση μέσων προστασίας προσωπικού από βιολογικά όπλα. Αρκετές αμερικανικές εταιρίες όπως η Geomet και η Irvin Aerospace ετοιμάζονται να προωθήσουν στο εμπόριο στολές που θα αποτελέσουν τον εξοπλισμό δυνάμεων εκτάκτου ανάγκης. Τα κράτη που διαθέτουν την τεχνογνωσία προστασίας από τα βιολογικά όπλα είναι αυτά που θα διακινδύνευαν τη χρήση τους.
Στο άρθρο "The Specter of Biological Weapons: States and terrorists alike have shown a growing interest in germ warfare. More stringent arms-control effortsare needed to discourage attacks "(Leonard A. Cole) αναφέρεται χαρακτηριστικά πως οι αναγγελίες των Ηνωμένων Εθνών είναι λόγια χωρίς πράξεις, ενώ αντιπροτείνει βίαιη καταδίκη των κρατών ή ομάδων που αναπτύσσουν βιολογικά όπλα.(Ίσως ο συγγραφέας να έχει υπόψη του την επίθεση στη φαρμακοβιομηχανία στο Σουδάν το 1998)
Προτεινόμενες «αντιτρομοκρατικές λύσεις»
Τέτοιες λύσεις περιλαμβάνουν προτάσεις για τη χρηματοδότηση διατήρησης μεγάλων χώρων ασφαλούς φύλαξης εμβολίων για μικροοργανισμούς που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα. Αρκετές από τις σχετικές ασθένειες έχουν εξαλειφθεί σήμερα και η επαναφορά των προληπτικών εμβολιασμών σε ορισμένα κράτη τη στιγμή που σε άλλα κράτη τα απαραίτητα δεν επαρκούν αποτελεί σοβαρό πρόβλημα.
Δυνατότητες για χρήση μεγαλύτερων οργανισμών
Διάφορα ζώα έχουν χρησιμοποιηθεί ως βοηθοί σε πολέμους (Ελέφαντες, άλογα, καμήλες κ.α.) τα οποία αντικαταστάθηκαν από αποτελεσματικότερες μηχανές.
Η επιλεκτική διασταύρωση κατοικίδιων σκυλιών οδήγησε στη δημιουργία πολλών καινούριων ποικιλιών. Το Ροντβάιλερ, χρησιμοποιήθηκε ως "πολεμική μηχανή" από τους Γερμανούς στα χαρακώματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.
Από την περίοδο 1970-1971 στο Βιετνάμ καθώς και το 1988 στο Bahrain χρησιμοποιήθηκαν δελφίνια του προγράμματος MK 6 Mod 1 τμήμα του EODMMS (Marine Mammal Systems), το οποίο σήμερα περιλαμβάνει περίπου 40 θαλάσσια θηλαστικά δελφίνια και θαλάσσιους λέοντες σε 4 τέτοια προγράμματα, εγκατεστημένα σε δύο πολιτείες των Η.Π.Α.. Τα δελφίνια εκπαιδεύονται για τον εντοπισμό ναρκών και εξουδετέρωσή τους με τη βοήθεια δυτών. Τα θαλάσσια λιοντάρια δεν έχουν χρησιμοποιηθεί, αν και τα τελευταία 20 χρόνια η ομάδα MK 5 Mod 1 παρουσιάζει καλές επιδόσεις σε ασκήσεις (πάνω από 95% επιτυχία στον εντοπισμό ναρκών και τορπιλών σε μεγάλα βάθη)5. Μετά τη λήξη του ψυχρού πολέμου αποκαλύφθηκαν και άλλα παρόμοια προγράμματα.
Πως διαγράφεται το μέλλον
Με βάση τα λόγια του R. James Woosley (17 Μαρτίου 1998 από βιντεοσκοπημένη συνέντευξη στο Center for Security Policy):
«Υπάρχουν ενέργειες μπορούμε να κάνουμε για να σχηματίσουμε συνεργασία μεταξύ της κυβέρνησης και τη βιομηχανία των επιστημών της ζωής [βιολογία-ιατρική] ώστε να εξασφαλίσουμε μια στενή και διαρκή συνεργασία όπως αυτή μεταξύ των επιχειρήσεων αεροναυπηγικής και του Υπουργείου Άμυνας…»
Μια σύντομη περίληψη των σχέσεων μεταξύ των επιχειρήσεων αεροναυπηγικής και του Υπουργείου Άμυνας θα έπρεπε να περιλαμβάνει:
§ Το σύνολο της διαστημικής τεχνολογίας, από τους διηπειρωτικούς πυραύλους και τον "πόλεμο των άστρων" μέχρι και τους κατασκοπικούς δορυφόρους που εκτοξεύονταν υποτίθεται για μετεωρολογικές ή άλλες έρευνες.
§ Οι περισσότερες έρευνες στην αεροναυπηγική ήταν κατευθυνόμενες και οι εφαρμογές τους αρχικά μόνο για στρατιωτικούς σκοπούς.
§ Η επιρροή που ασκούν εταιρίες αεροναυπηγικής στην εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α. αλλά και αντίστροφα οι διευκολύνσεις και αποκλειστικότητες που απολαμβάνουν.
Το πρώτο βήμα έχει ήδη γίνει με τα προγράμματα χρηματοδότησης μεταξύ των άλλων βιολογικών ερευνών από το ΝΑΤΟ με επίσημη αιτιολόγηση την ενίσχυση της έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης καθώς και της ειρήνης.
1.Περισκόπιο της επιστήμης (Τ.235,Ιανουάριος 2000, σ32)
2.SIPRI 1995-99
3.The Specter of Biological Weapons,Leonard A. Cole, HMS Beagle
4.Scientiic American (Ιούνιος 1999, σ.62)
5.EOD Marine Mammal Systems (MMS) Detachments